वा. गिरीश श्री. बापट
भगवद्गीतेतील निवडक श्लोकांचे निरूपण
प्रस्तावना
स्वातंत्र्यपूर्व काळात लोकमान्य टिळक, महात्मा गांधी, डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन्, योगी अरविंद अशा थोर नेत्यांनी गीतेच्या…
गीतेतील चार सूत्रे
मला सर्वप्रथम गीतेतील कर्मयोगच भावला. त्यामुळे पहिल्या वीस वर्षांच्या अभ्यासानंतर गीतेचे सार मी चार छोट्या…
१.भीरुता तुम्हाला शोभत नाही. कडवे, शूर व्हा.
स्वामी विवेकानंदांनी एकदा बेलुर मठामधल्या तरुण ब्रह्मचारी व संन्याशांना भगवद्गीता शिकवायचे ठरवले. गीतेचे रचनाकार व…
२. स्वतःच्या मर्यादा सतत ओलांडणे म्हणजे स्वतःचा उद्धार
प्रबोधिनीत एक पद्य म्हटले जाते. त्याचे शेवटचे कडवे आहे – ‘मर्यादांनी मर्यादुन? छे !…
३.शक्तिसंग्रहासाठी स्वयं-अनुशासन
३.शक्तिसंग्रहासाठी स्वयं-अनुशासन पहिले दोन श्लोक प्रौढांना जेवढे मार्गदर्शक तेवढेच ते युवक-युवती आणि किशोर-किशोरींनाही मार्गदर्शक आहेत….
४ हाव आणि राग हेच आपले खरे शत्रू
४ हाव आणि राग हेच आपले खरे शत्रू स्वतःचा उद्धार करण्यासाठी स्वतःजवळ शक्ती हवी. त्याच…
५. उद्दिष्टाकडे जाण्यातला अडथळा आहे ‘काम’
५. उद्दिष्टाकडे जाण्यातला अडथळा आहे ‘काम’ खेळांच्या किंवा कसरतींच्या विविध प्रकारांपैकी एक प्रकार आहे, गोल…
६.सर्वात दुर्बळ दुव्यापाशी साखळी तोडा
६.सर्वात दुर्बळ दुव्यापाशी साखळी तोडा दोन छान बोधप्रद गोष्टी आहेत. पहिल्या गोष्टीत एका राजाचे डोळे…
७. मन एकाग्र केल्याने सर्व प्रकारचे ज्ञान मिळते.
७. मन एकाग्र केल्याने सर्व प्रकारचे ज्ञान मिळते. ‘अविद्यया मृत्युं तीर्त्वा –’ भौतिक ज्ञानाने भौतिक…
८. कामातील गुणवत्तेच्या चढत्या-वाढत्या पायऱ्या
८. कामातील गुणवत्तेच्या चढत्या-वाढत्या पायऱ्या आजपर्यंत गीतेतील सात श्लोकांचे निरूपण पाहिले. वीरवृत्तीने सदैव कामाला सज्ज…
९. आपले आग्रह नसण्यात भक्तीचे रहस्य आहे
९. आपले आग्रह नसण्यात भक्तीचे रहस्य उद्दिष्टाकडे जायला जी कृती मदत करते ती पुण्य. उद्दिष्टाच्या…
१०. जो जशी श्रद्धा ठेवतो, तसा तो होतो.
१०. जो जशी श्रद्धा ठेवतो, तसा तो होतो. लोक अनेक तऱ्हांनी वागत असतात. ते जसे…
११. आपापल्या श्रद्धेच्या बळावर एकाच सत्याकडे
११. आपापल्या श्रद्धेच्या बळावर एकाच सत्याकडे ज्ञान प्रबोधिनीच्या पंधराव्या वर्धापन दिनानिमित्त महापुरुषपूजा या नावाचा एक…
१२. ध्येय एक – मार्ग अनेक
१२. ध्येय एक – मार्ग अनेक अनेक वर्षे विवेकानंद जयंतीला प्रबोधिनीच्या युवक विभागातर्फे क्रीडा प्रात्यक्षिके…
१३.नमस्कारा ऐसे नाही सोपे
१३.नमस्कारा ऐसे नाही सोपे प्रत्येक जण त्याच्या श्रद्धेप्रमाणे घडलेला असतो. आपापल्या श्रद्धेप्रमाणे प्रत्येक जण आपले…
१४.काम आणि कामाची साधने यांनीच पूजा करणे उत्तम
१४.काम आणि कामाची साधने यांनीच पूजा करणे उत्तम परमेश्वराला पूजेसाठी काहीही श्रद्धापूर्वक वाहिले तरी चालते….
१५. प्रयत्न करणारे अनेक, त्यातले ध्येय गाठणारे काही थोडे
१५. प्रयत्न करणारे अनेक, त्यातले ध्येय गाठणारे काही थोडे आम्ही गणित, इंग्रजी किंवा इतिहास शिकवत…
१६.विकसित व्यक्तिमत्त्वाच्या वाटेवरचे भावनिक गुण
१६.विकसित व्यक्तिमत्त्वाच्या वाटेवरचे भावनिक गुण प्रबोधिनीत स्वामी विवेकानंदांच्या भाषणातील पुढील उतारा पूव विद्यार्थ्यांना पाठांतराला दिला…
१७. करू आम्ही सर्वस्व समर्पण
१७. करू आम्ही सर्वस्व समर्पण महापुरुषपूजेच्या वेळी कै. आप्पांनी गायलेला गीतेतला पुढचा श्लोक भक्तांची लक्षणेच…
१८. भगवंताचे आश्वासन हेच स्वतःच्या प्रेरणेला आवाहन
१८. भगवंताचे आश्वासन हेच स्वतःच्या प्रेरणेला आवाहन कै. आप्पा अनेक वेळा म्हणायचे की झाले आहे…
१९. सदाचारसंपन्न निर्भय समाज घडविणे
१९. सदाचारसंपन्न निर्भय समाज घडविणे ज्ञान प्रबोधिनीच्या स्थापनेच्या वेळी ही संस्था का निर्माण करत आहोत…
२०. बनो शुद्ध बुद्धी ही तेजस्विनी
२०.बनो शुद्ध बुद्धी ही तेजस्विनी मागच्या श्लोकामध्ये धर्मसंस्थापनेसाठी परमेश्वर जो अवतार घेतो तो आपल्या सगळ्यांमधूनच…
२१. चिदानन्दरूपी शिव मी शिव मी
२१. चिदानन्दरूपी शिव मी शिव मी या गीतासूत्राच्या तिसऱ्या श्लोकाच्या निरूपणात आपल्या दैनंदिन व्यवहारातील सर्व…
२२.आपल्या शरीरातील बदल चित्रपट पाहिल्यासारखे पाहावेत
२२.आपल्या शरीरातील बदल चित्रपट पाहिल्यासारखे पाहावेत पुराणामध्ये ध्रुवाची कथा आहे. सावत्र आईमुळे त्याला वडिलांच्या मांडीवर…
२३. आपल्या शरीरातील अक्षय शक्ती
२३. आपल्या शरीरातील अक्षय शक्ती लढाया, अपघात किंवा शस्त्रक्रिया या दरम्यान पूर्वीच्या काळी अनेकदा असे…
२४. बीजापासून फळ आणि फळावेगळे बीज
२४. बीजापासून फळ आणि फळावेगळे बीज भुईमुगाच्या शेतामध्ये जाऊन एखादे रोप उपटले आणि खाली लागलेल्या…
२५. जे अटळ आहे त्याचा स्वीकार
२५. जे अटळ आहे त्याचा स्वीकार बहुतेकांनी लहानपणी खेळातील शोभादर्शक वापरला असेल किंवा बनवलाही असेल….
२६. घडो ज्ञानाचा उद्बोध
२६. घडो ज्ञानाचा उद्बोध ‘ज्ञान प्रबोधिनी, एक अभिनव शैक्षणिक प्रयोग खंड : 2’ या ग्रंथाच्या…
२७. ज्योती असे मी विमल निरागस ईवरचरणी समर्पिता
२७. ज्योती असे मी विमल निरागस ईवरचरणी समर्पिता ज्ञान प्रबोधिनीमध्ये प्रचलित असलेल्या उपासनेमध्ये गायत्री मंत्राशिवाय…
२०१५ नंतर नव्याने लिहिलेल्या विविध संस्कार पोथ्यांमध्ये आणि जुन्या पोथ्यांच्या नव्या आवृत्त्यांमध्ये आलेले गीतेतील अन्य श्लोक
प्रसादे सर्वदुःखानां हानिरस्योपजायते| प्रसन्नचेतसो ह्याशु बुद्धिः पर्यवतिष्ठते॥ (गीता-2.65) तद्विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवया| उपदेक्ष्यन्ति ते…