मागील चार प्रकरणांमधे आपण पाहिले की धर्माचे दोन भाग असतात. तात्त्विक धर्म आणि आचारधर्म. स्वामी विवेकानंदांनी म्हटल्याप्रमाणे धर्म म्हणजे अनुष्ठाने व प्रतीके यांच्याद्वारे तत्त्वज्ञानाला दिलेले मूर्त रूप होय. विविध संस्कार, शांती, पूजा म्हणजे तत्त्वज्ञानाला मूर्त रूप देण्याचाच एक प्रयत्न होय. मात्र या सर्व विधींमधे स्थलकालानुरूप परिवर्तन झाले पाहिजे. ते का व कसे झाले पाहिजे हेही […]
प्रत्यक्ष धर्मविधी करताना …. Read More »
मागील तीन प्रकरणांमधे आपण धर्म म्हणजे काय, धर्मामधे स्थल-कालातीत तत्त्वांप्रमाणेच, स्थलकालसापेक्ष सत्यासारखे तत्त्व एका ठिकाणी लागू असून अन्य कोठे ते लागू पडत नाही असे नाही. याला म्हणतात ‘स्थलनिरपेक्ष’ अमक्या वेळी हे तत्त्व योग्य आणि अन्य वेळी अयोग्य याचा अर्थ ‘कालनिरपेक्ष’ आचारधर्म मात्र जागोजागी, वेळोवेळी बदलताना दिसतात व तसे ते पुढेही दिसणार याचा अर्थ ‘स्थलकालसापेक्ष’.
परिवर्तन का व कसे ? Read More »
शांती शांती हा शब्द ‘शम्‌’ धातूपासून बनलेला असून त्या धातूचा अर्थ वाईट प्रभाव हटवणे, शमन करणे, प्रसन्न किंवा संतुष्ट करणे असा होतो. शम्‌ धातूच्या या विविध अर्थांच्या प्रकाशात शांती शब्दाचा अर्थ शोधू लागल्यास मनात उत्पन्न होणाऱ्या चांगल्या विचारांच्या योगे अशुभाचे सावट, संकटांची भीती व वाईट विचारांचा प्रभाव हटवणे, चित्तामधील क्षोभ शांत करून ते प्रसन्न
२. षोडश संस्कार सम्‌ उपसर्ग असलेल्या ‘कृ’ या धातूपासून संस्कार हा शब्द बनला आहे. त्याचा अर्थ चांगले करणे, शुद्ध करणे, सुंदर करणे असा होतो. हा अर्थ आपल्याला एका उदाहरणावरून समजून घेता येईल. खाणीतून जेव्हा सोने काढले जाते तेव्हा ते शुद्ध स्वरूपाचे नसते. त्यामधे हीण मिसळलेले असते. या सोन्यावर अग्निसंस्कार करून त्यातील हीण काढून टाकून
धर्म नेहमीच्या भाषेमधे आपण हिंदू धर्म, मुस्लिम धर्म, ख्रिश्चन धर्म असे शब्दप्रयोग करत असतो. येथे धर्म शब्द आपण उपासनापद्धती म्हणून वापरतो. धर्म शब्दाचा खरा अर्थ मात्र उपासनापद्धती असा नव्हे. ‘धृ’ म्हणजे धारण करणे या अर्थाचा संस्कृत भाषेतील धातूपासून धर्म शब्द बनला आहे. व्यक्ती आणि समाजाच्या धारणपोषणास कारणीभूत होतो तो धर्म. ज्या नियमबंधनांच्या योगे समाजव्यवस्था टिकून
प्रसादे सर्वदुःखानां हानिरस्योपजायते| प्रसन्नचेतसो ह्याशु बुद्धिः पर्यवतिष्ठते॥ (गीता-2.65) तद्विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवया| उपदेक्ष्यन्ति ते ज्ञानं ज्ञानिनस्तत्त्वदर्शिनः॥ (गीता-4.34) बन्धुरात्माऽऽत्मनस्तस्य, येनात्मैवात्मना जित:| अनात्मनस्तु शत्रुत्वे, वर्तेतात्मैव शत्रुवत्‌॥ (गीता-6.6) युञ्जन्‌ एवं सदात्मानं, योगी नियतमानसः | शान्तिं निर्वाणपरमां, मत्संस्थाम्‌ अधिगच्छति॥ (गीता-6.15) अभयं सत्त्वसंशुद्धि:, ज्ञानयोगव्यवस्थिति:| दानं दमश्च यज्ञश्च, स्वाध्यायस्तप आर्जवम्‌॥ (गीता-16.1) अहिंसा सत्यमक्रोध:, त्याग: शान्तिरपैशुनम्‌| दया भूतेष्वलोलुप्त्वं मार्दवं
२७. ज्योती असे मी विमल निरागस ईवरचरणी समर्पिता ज्ञान प्रबोधिनीमध्ये प्रचलित असलेल्या उपासनेमध्ये गायत्री मंत्राशिवाय आणखी आठ संस्कृत मंत्र आहेत. त्या सर्व मंत्रांमध्ये ‘विरजा’ हा शब्द आहे. म्हणून त्यांना विरजा मंत्र म्हणतात. त्याशिवाय प्रत्येक मंत्रामध्ये ‘शुद्ध होवो’ या अर्थाचे ‘शुध्यन्ताम्‌’ हे क्रियापदही आहे. त्यामुळे प्रबोधिनीमध्ये या मंत्रांना शुद्धिमंत्र असेही म्हणतो. संन्यासी जेव्हा संन्यास घेतात, तेव्हा
२७. ज्योती असे मी विमल निरागस ईवरचरणी समर्पिता Read More »
२६. घडो ज्ञानाचा उद्बोध ‘ज्ञान प्रबोधिनी, एक अभिनव शैक्षणिक प्रयोग खंड : 2’ या ग्रंथाच्या मुखपृष्ठावर एक गूढ चित्र आहे. निळ्या-जांभळ्या रंगाच्या पार्श्वभूमीवर अनेक तारे दाखवले आहेत. मध्यभागी एक प्रकाशपुंज आणि त्याच्या मधोमध एक घनदाट काळा ढग दाखवला आहे. त्या ढगातून एका दिशेने शुभ्र पांढरा प्रकाशझोत बाहेर पडतो, तर विरुद्ध दिशेने एक काळसर झोत बाहेर
२६. घडो ज्ञानाचा उद्बोध Read More »
२५. जे अटळ आहे त्याचा स्वीकार बहुतेकांनी लहानपणी खेळातील शोभादर्शक वापरला असेल किंवा बनवलाही असेल. त्यात साधारणपणे वेगवेगळ्या आकाराचे रंगीत खडे किंवा काचेच्या बांगड्यांचे तुकडे घातलेले असतात. शोभादर्शक फिरवत राहिले की आतल्या खड्यांच्या किंवा तुकड्यांच्या वेगवेगळ्या आकर्षक रचना दिसत जातात. तुकड्यांची संख्या मर्यादित असली, तरी रचना असंख्य आणि सतत बदलत असतात. एकदा पाहिलेली रचना पुन्हा
२५. जे अटळ आहे त्याचा स्वीकार Read More »
२४. बीजापासून फळ आणि फळावेगळे बीज भुईमुगाच्या शेतामध्ये जाऊन एखादे रोप उपटले आणि खाली लागलेल्या कोवळ्या शेंगा पाहिल्या, तर लक्षात येते की त्यांच्यामध्ये दाणे आणि टरफलं अजून एकमेकांपासून वेगळे झालेले नाहीत. भुईमुगाची पेरणी केली की त्याच्या मूळ सत्त्वापासून म्हणजे सृजनाच्या किंवा नवनिर्मितीच्या शक्तीपासून पूर्ण रोप आणि शेंगा तयार होतात. त्या शेंगांची हळूहळू वाढ होत टरफल
२४. बीजापासून फळ आणि फळावेगळे बीज Read More »