पद्य

हे वीर विवेकानंद हिन्दुयशमूर्ति… हिन्दुयशमूर्ति… हे युवकप्रवर, तुम युवहृदयों की स्फूर्ती ॥ ध्रु. ॥ माँ विश्वधर्म की देखी जब बन्धन में तुम क्षुब्ध सिंह से व्याकुल थे अंतर में उसके मुक्ती की प्रखर आस मन में थी ॥ १ ॥ शत आघातों से मर्माहत थी कब की वह हिन्दुचेतना तुमने संजीवित की अर्पण की उसको […]

हे वीर विवेकानंद हिंदुयशमूर्ती हे युवकप्रवर तू युवहृदयांची स्फूर्ती ॥ ध्रु. ॥ दास्यात पाहनी विश्वधर्मजननी ही तू क्षुब्ध सिंहसा व्याकुळ अंतर्यामी मुक्तीचा तिचिया ध्यास तुला दिनराती ॥ १ ॥शत आघातांनी कुंठित मूर्छित झाली ती हिंदुचेतना फिरून तू चेतविली तिज उन्नत मस्तक निर्भय केले जगती ॥ २ ॥स्मरतात तुझे ते घनगर्जितसे शब्द ‘मन वज्र हवे अन्

निरूपण – प्रबोधिनीतील पहिल्या वर्षातच दलावर म्हटलेले हे पद्य. पहिल्यांदा म्हटले तेव्हाच आवडले. एकट्याने सुद्धा ते स्वतःशीच अनेक वेळा म्हटले. न राहवून त्याच्या कवीचा शोध घेतला. ‘Psalm of life’ (जीवनाचे स्तोत्र) या इंग्रजी कवितेचे ते मुक्त भाषांतर असल्याचे तेव्हा कळले. मूळ इंग्रजी कविताही इतकी प्रभावी आहे की एका जुन्या मराठी चित्रपटातली नायिका ती इंग्रजी कविता

निरूपण – प्रबोधिनीमधील वर्षान्त उपासनेमध्ये ‌‘राष्ट्रदेवा भवेम‌’ असे आपण सर्वजण म्हणतो. ‘आम्ही राष्ट्राला देव मानणारे होऊ’ असा त्याचा अर्थ. असे झाले पाहिजे हे स्वामी विवेकानंदांनी सर्वप्रथम अतिशय आग्रहाने सांगितले. तेव्हा त्यांच्या समोर ‘वंदे मातरम्‌‍’ हे गीत होतेच. त्याशिवाय सर्व जीवांची सेवा म्हणजे ईश्वराची पूजा हे त्यांच्या गुरूंचे वचनही होते. सर्व जीवांची सेवा करायच्या आधी आपल्या

निरूपण – साने गुरुजींच्या १६३ कवितांचा संग्रह १९३५ साली ‌‘पत्री‌’ या नावाने प्रकाशित झाला होता. पत्री म्हणजे देवपूजेत वाहतो ती विविध वनस्पतींची पाने. जगन्मातेला, भारतमातेला, जन्मदात्री आईला वाहिलेल्या कविता म्हणजेच पत्री. त्यातले एक पान म्हणजे ‌‘बलसागर भारत होवो‌’ ही कविता. स्वातंत्र्यसंग्रामाच्या काळात लिहिलेली असल्याने त्यात परदास्यातून मुक्तीचा, स्वातंत्र्याचा संदर्भ असलेले काही शब्द होते. असे दोन-तीन

निरूपण – आजचे पद्य मी संचलन करत असताना सर्व प्रथम म्हटले होते. संचलनाच्या तालावर म्हणता येणाऱ्या पद्यांमध्ये एक विशेष जोर असतो. गटात सर्वांबरोबर एकसारखे चालण्याची कृती करत असताना पद्य म्हणायचे असल्याने त्यात वर्णनपर, स्तुतीपर शब्दच जास्त असतात. समजून घ्यायला फार विचार करावा लागेल अशा कल्पना संचलन गीतामध्ये फारशा नसतात. सिंहगडावर झालेल्या एका अभ्यास शिबिरानंतर सिंहगड

निरूपण एक संस्कृत सुभाषित आहे.  त्याचा आशय असा की एखाद्या व्यक्तीचे मूल्य किंवा त्याची उत्तमता त्याच्या स्थानावरून निश्चित होत नाही तर त्याच्या गुणांवरून निश्चित होत असते. हे स्पष्ट करण्याकरता उदाहरण दिले आहे की राजवाड्याच्या शिखरावर बसला आहे म्हणून कावळ्याला कोणी पक्षीराज गरुड म्हणत नाहीत. आपल्या पदामुळे किंवा पदव्यांमुळे आपली श्रेष्ठता ठरत नाही. आपले कर्तृत्व, हृदयगुण

निरूपण – काही पद्ये सोप्या शब्दांची व सोप्या चालीची असतात. म्हणायला सोपी, सांगायला सोपी आणि त्यांचा  सरळ शब्दार्थही समजायला सोपा. आजचे पद्य तसे आहे. पण जसा काळ गेला, जसे या पद्यावर चिंतन होत गेले, तसे या पद्यात एक मोठे सूत्र दडलेले आहे असे लक्षात आले, मागे ‘विकसता, विकसता ….’ या पद्याच्या निरूपणात आप्पांनी मांडलेले दर्शन

निरूपण – प्रबोधन गीते म्हणजेच पद्ये गायची असतात अशीच सर्वसाधारण रीत आहे. पण पद्याचे अभिवाचनही प्रभावी होऊ शकते. एक पद्य आम्हाला शिकवतानाच ‘हे गायचे नाही, ठेक्यात आणि जोशात म्हणायचे आहे’, असे सांगून शिकवले होते. नंतर कोणीतरी या पद्याला चाल लावली. मला मात्र आधी शिकलो होतो तसेच, हे पद्य अभिवाचन करत म्हणायला आवडते. गेली काही वर्षे,

निरूपण – पूर्वी पुण्याच्या ज्ञान प्रबोधिनी प्रशालेत वर्गशः पद्य गायनाच्या स्पर्धा होत असत. आजचे पद्य मी नववीत असताना आमच्या वर्गाने अशा एका स्पर्धेत म्हटलेले होते. तेव्हा आम्हाला पुणे विद्यापीठात हिंदी शिकवणारे दोन प्राध्यापक हिंदी शिकवायला यायचे. आम्ही हे पद्य म्हणतो आहोत, हे पाहिल्यावर दोघांनीही खोलात जाऊन वेगवेगळ्या प्रकारे, या पद्याचा अर्थ समजावून सांगितला होता. त्यामुळे