वैचारिक

ज्ञान प्रबोधिनीमध्ये इयत्ता आठवीत विद्या-व्रत संस्कार झाल्यावर उपासनेत गायत्री-मंत्र म्हणण्याची प्रथा आहे. विद्या-व्रत संस्कार होईपर्यंत सातवीपर्यंतचे विद्यार्थी उपासनेमध्ये ‌‘परब्रह्मशक्ती स्फुरो ….‌’ या शक्ति-मंत्रांबरोबर ‌‘चिदानंदरूपः शिवोऽहम्‌‍ शिवोऽहम्‌‍‌’ हा संस्कृत मंत्र आणि ‌‘चिदानंदरूपी शिव मी शिव मी‌’ असा मराठी मंत्र म्हणतात.  शंकराचार्यांच्या आत्मषट्क या स्तोत्रातील प्रत्येक कडव्याचा शेवट ‌‘चिदानंदरूपः ….‌’ या ओळीने होतो.  आपले खरे स्वरूप लक्षात

समूहशक्तीची जाणीव व तिची अभिव्यक्ती             समूहशक्तीचे जागरण सामूहिक उपासनेने होते की संघटनाने होते ? व्यक्तीप्रमाणे समूहाचेही चित्त असते. नुसत्या गदला या सामूहिक चित्ताची जाणीवच नसते. एखाद्या भयंकर घटनेची अफवा पसरली की सामूहिक चित्तामध्ये भीतीची भावना पसरते. एखादा जमाव बिथरला आणि झुंड म्हणून प्रक्षोभक कृती करायला लागला की समूहचित्तामध्ये क्रोधाची भावना पसरते.  एखादा लोकसमूह रागावलेला

उपासनेबद्दलचे प्रश्न             ज्यांना  ज्ञान प्रबोधिनीचा नव्यानेच परिचय होतो, त्यांतले अनेक जण ‌‘उपासना केलीच पाहिजे का ?‌’‌‘उपासना कशासाठी ?‌’ ‌‘उपासना केल्याने काय मिळते?‌’, ‌‘उपासनेचा व्यक्तिमत्त्वावर काय काय परिणाम होतो ?‌’ असे प्रश्न विचारतात. अशा काही प्रश्नांची उत्तरे देण्याचा पुढे प्रयत्न करणार आहे. उपासनेमुळे मनाला स्थिरता येते, प्रसन्नता येते, सामर्थ्य प्राप्त होते असे कै. आप्पांनी उपासनेच्या

‌ ‘मी एक आहे, अनेक व्हावे‌’ अशी प्रेरणा परब्रह्मशक्तीला झाली आणि त्यातून विश्वाचा सारा पसारा निर्माण झाला. हा पसारा निर्माण करणे ही परब्रह्मशक्तीची लीला आहे आणि त्या लीलेतच तिला आनंद वाटतो असे भारतीय अध्यात्मशास्त्र सांगते. आधी प्रेरणा मग पसारा. त्या पसाऱ्यातले आपण एक अतिसूक्ष्म अंश. आपल्या मूळ प्रेरणेचा शोध घ्यायचा असेल तर आधी पसाऱ्याशी तद्रूप

उपासनेतील तिसरी पायरी : चित्तउल्हास             चित्तविस्तार प्रयत्नपूर्वक करत गेलो तर तो आपल्या नियंत्रणात राहतो. असा चित्तविस्तार स्व-कष्टार्जित किंवा अभ्यासयुक्त असल्याने तो जास्त टिकाऊ असतो. पण असे प्रयत्न चालू केल्यावर माझ्या बाबतीत काही वेळा अकल्पितपणे, यदृच्छया, म्हणजे ज्याचे कारण सांगता येत नाही अशा स्थळी, अशा काळी, अशा रितीने काही काळापुरता चित्तविस्तार होऊन गेला. हा अनुभव

आपले चित्त कायम मी आणि माझे याच्या चिंतनात गुंतून पडत असते. त्याला विधायक व विजिगीषू विचार करायची प्रथम सवय लावायची आणि मग या विचारांची कक्षा हिंदुराष्ट्रापर्यंत नेऊन भिडवायची. यालाच चित्तविस्तार म्हणायचे. ‌‘परब्रह्मशक्ती स्फुरो हिंदुत्वामध्ये‌’ या शक्ति-मंत्राच्या मननानेच हा चित्तविस्तार होतो. प्रबोधिनी हिंदुस्थानव्यापी व्हावी अशा चिंतनाने, ‌‘परब्रह्मशक्ती स्फुरो प्रबोधिनीमध्ये‌’ या शक्ति-मंत्राच्या मननाने,  आपला चित्तविस्तार कृतीच्या भाषेत

चित्तप्रकाशनाचे माझे काही अनुभव प्रथम सांगतो. ते वाचल्यावर असे लक्षात येईल की यासारखे अनुभव सगळ्यांनाच येतात. फक्त  या दृष्टिकोनातून आपण त्याकडे पाहिलेले नसते. आपल्यालाही चित्त आहे हे कळण्यासाठी चित्त आपल्याला पकडून ठेवावे लागते. त्यासाठी त्याला काहीतरी आधार द्यावे लागतात. मला जेव्हा उपासनेचा विचार समजला, तेव्हा मी मागे वळून बघायला लागलो. आपण उपासना कधीपासून करायला लागलो

प्रबोधिनीची उपासना कशी तयार झाली ? प्रबोधिनीतील उपासनेची एक विशिष्ट पद्धत आहे. आपण विशिष्टमंत्र विशिष्ट क्रमाने म्हणतो. तेच मंत्र आपण का म्हणतो ? मंत्रांचा तोच क्रम का आहे ? याबद्दल आधी थोडसं समजून घेऊ. त्यानंतर आपल्यामध्ये उपासनेने कोणते बदल झाले पाहिजेत व ते झालेले आपल्याला कसे जाणवू शकतात याबद्दल काही सांगता येईल. प्रबोधिनीची सगळी उपासना

. . . .  प्रबोधिनीच्या कामाला आत्तापर्यंत जे काही यश मिळालं त्याचं रहस्य दैनंदिन उपासनेत आहे. प्रबोधिनीचं आत्ताचं यश हाही अनेकांना चमत्कार वाटतो. हा सारा चमत्कार उपासनेतून घडला. नित्य उपासनेतून नवनवीन सुचत गेलं, ते प्रत्यक्षात आणण्याचा निश्चय पक्का होत गेला. प्रेरणेमुळे प्रतिभापूर्ण कार्यचिंतन, कार्यविस्तार, कार्यप्रशासन हे घडत गेलं. . . . . उपासनेने विचारांना टोक